Παρασκευή 30 Μαΐου 2014

2007 "Φωτισμένα Παράθυρα"

Στα έργα του Σωτήρη Λιούκρα η καθημερινή εμπειρία αποτελεί την αφετηρία για την αποτύπωση της ιδιαίτερης βίωσης του χώρου. Η περιήγηση μέσα στην πόλη, η παρατήρηση του αστικού τοπίου, που ξετυλίγεται κάτω από τα χρώματα της νύχτας, αντιπαραβάλλονται με όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό των σπιτιών που σημαδεύουν τα φωτισμένα παράθυρα. Οι χώροι διαπλέκονται, τα αντικείμενα συσχετίζονται απροσδόκητα, το περιέχον γίνεται περιεχόμενο, το φως και το σκοτάδι εναλλάσσονται καλύπτοντας με μυστήριο τα πιο συνηθισμένα πράγματα. Στα έργα της προηγούμενης ενότητας των «Νυχτερινών περιπάτων» σύμφωνα με το ζωγράφο: «… το αστικό τοπίο λειτουργεί ως σκηνικό όπου εκτυλίσσεται η δράση με την έννοια της βιωμένης εμπειρίας. Ταυτόχρονα οι απόψεις αυτές των σπιτιών με τα φωτισμένα παράθυρα οι κατά άλλα συνηθισμένες- μου εμφανίστηκαν σαν ιδιαίτερες εικόνες που έφεραν ένα κρυφό και αινιγματικό νόημα…, σαν κιβωτοί φωτός μέσα στο σκοτάδι, σαν «φορείς χώρου» μέσα στο χώρο…».

Καθώς συνεχίζει τη δουλειά του πάνω στα ίδια θέματα, στα πιο πρόσφατα έργα εμφανίζεται έντονη η αντίθεση ανάμεσα στη βίωση του εσωτερικού και του εξωτερικού χώρου, ανάμεσα στον ιδιωτικό χώρο, που περικλείει τις ιδιαίτερες στιγμές της ζωής του ανθρώπου και το δημόσιο, στον οποίο οι πράξεις του είναι εκτεθειμένες στη θέα όλων. Ο ιδιωτικός χώρος είναι συνυφασμένος με την προστασία, το καταφύγιο, τη θαλπωρή της εστίας· ένας χώρος ασφαλής, που ελέγχεται από τον ένοικό του και μέσα σ’ αυτόν εντάσσεται οτιδήποτε αφορά τη βιολογική διαδικασία, τις ανάγκες που τον δένουν με την υλική του υπόσταση, αλλά και τις διεργασίες της ιδιαίτερης εσωτερικής του ζωής. Όσο οικείος όμως και να είναι αυτός ο χώρος δεν παύει να είναι περιορισμένος, και οτιδήποτε διαδραματίζεται εντός του δεν έχει κανένα ειδικό ενδιαφέρον παρά μόνο για τους ενοίκους του. Η έξοδος στο δημόσιο χώρο είναι η έκθεση της δράσης στο βλέμμα των άλλων και συγχρόνως η περιήγηση σε έναν τόπο που, αν και είναι γνωστός, εξακολουθεί να έχει τις σκοτεινές του πλευρές.

Στα έργα του Σωτήρη Λιούκρα υπάρχει και η ενδιάμεση κατάσταση του παρατηρητή που ευρισκόμενος στο όριο εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, ιδιωτικού και δημόσιου βίου ατενίζει ενεργητικά από την ασφάλεια του εξώστη του την πόλη που απλώνεται μπροστά του· μια πόλη που -σαν εκείνη στις «Αόρατες πόλεις» του Ίταλο Καλβίνο- «…έχει την ιδιότητα να μένει στη μνήμη σημείο προς σημείο, με όλη τη σειρά των δρόμων, των σπιτιών κατά μήκος των δρόμων, και των θυρών και παραθύρων των σπιτιών, αν και τίποτα από αυτά δεν παρουσιάζει καμιά ιδιαίτερη ομορφιά ή σπανιότητα. Το μυστικό της έγκειται στον τρόπο που το βλέμμα σου τρέχει πάνω σε σχήματα που διαδέχονται το ένα τ’ άλλο όπως σε μια παρτιτούρα όπου δεν μπορείς ν’ αλλάξεις ή να μετατοπίσεις καμιά νότα.» Μια πόλη χαραγμένη στη μνήμη, που ο παρατηρητής μπορεί να ανακαλέσει τα σχήματά της και να ξαναπλάσει εκείνα τα σημεία της που έχουν γι αυτόν μια ιδιαίτερη βαρύτητα: «…Αυτή η πόλη που δε σβήνεται απ’ το μυαλό είναι σα μια αρματωσιά ή μια κερήθρα που στα κελιά της ο καθένας μας μπορεί να βάλει τα πράγματα που θέλει να θυμάται: ονόματα επιφανών ανδρών, αρετές, αριθμούς ταξινομήσεις φυτών και ορυκτών, ημερομηνίες μαχών, αστερισμούς, κομμάτια συζητήσεων. Ανάμεσα σε κάθε ιδέα και σε κάθε σημείο της διαδρομής μπορεί κανείς να εγκαταστήσει μια συγγένεια ή αντίθεση που βοηθάει στην άμεση επαναφορά στη μνήμη…».

Ωστόσο οι δραστηριότητες του εσωτερικού, του εξωτερικού και του μεταιχμιακού χώρου δεν οριοθετούνται, καθώς οι χώροι αυτοί βρίσκονται σε μια συνεχή διαπλοκή και συνύπαρξη στο επίπεδο της συνείδησης. Ο αμφίσημος και αινιγματικός χαρακτήρας τόσο του χώρου όσο και των μορφών συμπληρώνεται από την αντιθετική παρουσία των φωτισμένων και σκοτεινών περιοχών, δηλώνοντας τις πολύπλοκες σχέσεις που διαμορφώνονται καθημερινά μέσα σε μια πραγματικότητα που δέχεται πολλαπλές αναγνώσεις.

Ζωή Γοδόση Δρ. Ιστορίας της Τέχνης

Κατάλογος της έκθεσης στην Αίθουσα Τέχνης Ιανός, Αθήνα 2007

2005 "Νυχτερινοί Περίπατοι"

Το δομημένο περιβάλλον είναι η πρώτη ύλη των εικόνων που πλάθει ο Σωτήρης Λιούκρας στους Νυχτερινούς Περιπάτους του. Τοπία της Φλώρινας, της πόλης στην οποία ζει, εργάζεται, κινείται, χωρίς ωστόσο να καταβάλει οποιαδήποτε προσπάθεια περιγραφικής αποτύπωσης των εξωτερικών χαρακτηριστικών της. Η ανθρώπινη μορφή συνδιαλέγεται με το τοπίο, υπονοείται ως σκιά, ενσωματώνεται στο χώρο, δεν αποτυπώνει απλά το ίχνος της διέλευσής της, αλλά τροποποιεί δραστικά τη βιωμένη αίσθηση του τοπίου που προσλαμβάνει ο θεατής.

Η ζωγραφική του Λιούκρα είναι ανοιχτή σε πολλαπλές ερμηνείες και προσεγγίσεις που υπόκεινται στις προσλαμβάνουσες του δέκτη. Η πηγή προέλευσης των εικόνων διατηρείται σκόπιμα ασαφής και γι’ αυτό εύπλαστη: είναι η πραγματικότητα των αισθήσεων, ο κόσμος του ονείρου, της μνήμης και της φαντασίας, ή αυτόματες προβολές του ασυνείδητου;

Είναι πλέον προφανές ότι οι συνειδησιακές καταστάσεις δεν διαχωρίζονται με απόλυτα κριτήρια. Τόσο σύμφωνα με τις σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις, όσο και στην κοσμοαντίληψη που διακρίνει τον καλλιτέχνη, το γνωσιολογικό πεδίο, το προϊόν της οπτικής αντίληψης και των άλλων αισθήσεων, η μνημονική – επιλεκτική ανάκλησή τους, αλλά και η νοητική-συναισθηματική επεξεργασία στην οποία υποβάλλονται τα αρχικά δεδομένα αλληλοτροφοδοτούνται με βιωματικό τρόπο. Ο ίδιος διαθέτει την εμπειρία και την επάρκεια των εικαστικών μέσων που του επιτρέπουν να κινείται ανάμεσα στο χώρο των οπτικών εντυπώσεων και της υποκειμενικής ερμηνείας και επαναδιαπραγμάτευσής τους με μία χαρακτηριστική δεινότητα που δημιουργεί την εντύπωση ότι ο ζωγράφος ανασύρει με ευκολία έτοιμες εικόνες μέσα από μία πλούσια μνημονική δεξαμενή.

Εάν η πολύπλοκη επεξεργασία στην οποία υποβάλλει το θέμα μέχρι την τελική του διατύπωση δεν είναι εμφανής σε πρώτο επίπεδο, για κάποιον που γνωρίζει την εξελικτική πορεία του έργου του οι συνέχειες και οι τομές εξηγούνται σε συνάρτηση με προηγούμενα στάδια.

Η αναζήτηση των σχέσεων που δημιουργούνται ανάμεσα στα αντικείμενα με την επενέργεια του φωτός αποτελεί κυρίαρχο ζήτημα ενασχόλησης του καλλιτέχνη από παλιά. Μία εκδοχή των πειραματικών προσεγγίσεων στον τρισδιάστατο χώρο μας είχε δώσει τα προηγούμενα χρόνια με τις κατασκευές του. Στην παρούσα φάση διευρύνει το αρχικό πλαίσιο αναφοράς διερευνώντας τα ίδια ζητήματα στις δύο διαστάσεις του καμβά. Ωστόσο, εάν η λιτότητα, η αυστηρή μελέτη και ο αναστοχασμός γύρω από τις ιδιότητες της ύλης και του φωτός αποτελούσαν διακριτικά γνωρίσματα των τρισδιάστατων πειραματισμών του, στην τωρινή δουλειά έχει απελευθερώσει μια ζωτική ενέργεια που του επιτρέπει να υπερβαίνει τη φαινομενικά αντιθετική σχέση ανάμεσα στο υλικό και στο άυλο, το πλήρες και το κενό, το φωτεινό και το σκοτεινό, το λογικό και το παράλογο, προτείνοντας μια νέα, απόλυτα προσωπική θέση στην οποία ο πρώτος όρος του αντιθετικού ζεύγους διαμεσολαβείται από το δεύτερο σε μια καινούργια, διαλεκτική ενότητα. Προεκτείνοντας τους κατασκευαστικούς προβληματισμούς του, ο Λιούκρας προτείνει μια εναλλακτική, δυνητική κατάσταση των πραγμάτων, όπως τη βιώνει ο ίδιος μέσα από τα έργα του.

Μια τάση αποστασιοποίησης από το συγκεκριμένο θέμα -είτε πρόκειται για κτήρια της πόλης, εσωτερικές σκηνές, τυχαίες ανθρώπινες συνευρέσεις ή παράλληλες διαδρομές- διαφαίνεται στο βλέμμα του καλλιτέχνη. Το θέμα γίνεται αφορμή ομιλίας για ενδιάμεσες ψυχικές καταστάσεις: το περίγραμμα του ανθρώπινου σώματος λειτουργεί ως οθόνη προβολής ενός αστικού στιγμιότυπου σε ένα γοητευτικό και αινιγματικό παιχνίδι πολλαπλών εικόνων που συναντώνται αιφνιδιαστικά με χιουμοριστική συχνά διάθεση. Μία ντουλάπα, ένα παράθυρο ή ένα συρτάρι αφήνονται σκόπιμα μισάνοιχτα για να εφορμήσει η πόλη. Στη δημιουργική καλλιτεχνική σύλληψη το εξωτερικό και το εσωτερικό διαπλέκονται, αντανακλώνται σε επιφάνειες απτές και αναγνωρίσιμες, ενώ συγχρόνως φανταστικές και ανοίκειες. Το ευπρόσδεκτο αίσθημα του ξαφνιάσματος προκύπτει από τις μετατοπίσεις των αντικειμένων, τις μη αναμενόμενες συσχετίσεις τους με τον περιβάλλοντα χώρο, την ταυτόχρονη παράθεση διαφορετικών χρονικών στιγμών, ή την αναίρεση της μονοδιάστατης θέασης.

Ο Σωτήρης Λιούκρας επιστρέφει στη ζωγραφική με μία φρέσκια και σίγουρη ματιά, μεταπλάθοντας δημιουργικά τους προγενέστερους τρισδιάστατους πειραματισμούς του. Συνεχίζει την εξερεύνηση θεμελιωδών εικαστικών ζητημάτων, όπως οι σχέσεις των αντικειμένων με τον χώρο, συστήνοντας με τους Νυχτερινούς Περιπάτους μία διαφορετική, εξόχως ενδιαφέρουσα, πρόσληψη της καθημερινότητας.